Doel van dit thema: wegens positieve respons over de degustatie van 2014 die Duero en Douro omvatte leek het wijnclub Edelrot een interessante oefening om de wijnen uit andere Portugese regio’s nader te belichten. Portugal doorlichten op basis van 8 wijnen is geen sinecure. Het bestuur had daarom met aandacht voor de geografische spreiding, enkele ‘prominente’ wijnregio’s in the spots gezet, om een wijnverhaal van noord naar zuid te kunnen realiseren.
Portugal als wijnland:
De wijnbouw in Portugal is het resultaat van geïntroduceerde tradities van oude beschavingen. Sinds de toetreding van Portugal tot de EU is de export van wijn gegroeid. Vanaf de jaren tachtig is er op het vlak van wijnwetgeving, toegepaste technologie en verbouwingsmethoden veel verbeterd. Er is circa 250.000 ha met druivenstokken beplant. Qua wijnproductie staat Portugal op de zevende plaats in Europa.
Welke criteria maken van Portugal een uniek wijnland?
- Een uniek Atlantisch klimaat als stuwende kracht
- Een rijke Europese traditie als ruggengraat
- Een weelde aan inheemse druivenrassen als bron van authenticiteit
Korte geschiedenis:
Portugal heeft vooral naam gemaakt in Engeland vanaf de 14e eeuw. Destijds waren zij partners in de handel over zee. Toen in het begin van de 18e eeuw Engeland slaags raakte met Frankrijk en de Nederlanden, zocht dat land nieuwe wijngebieden om wijn te kopen. De Engelsen vonden deze wijngebieden onder andere in Portugal, met name de Port- en Madeirawijnen. Voor hen was het drinken van Portwijn een patriottische daad geworden. Franse wijn was immers van de vijand. Nadat de conflicten waren opgelost, gingen de Engelsen weer meer Franse wijn drinken en minder Portugese. Portugal beschikte niet over de financiële middelen om te investeren in haar wijnindustrie.
Na de toetreding tot de EU heeft Portugal gebruikgemaakt van EU-subsidies om de wijnindustrie de jarenlange achterstand te laten inhalen. Daarbij behouden zij hun troef een grote verscheidenheid aan inheemse druiven van zeer goede kwaliteit te kunnen exploiteren.
Een perfect klimaat
1) Portugal is een relatief smal, maar van noord naar zuid tamelijk uitgestrekt land. De totale kustlijn is maar liefst 832km lang. Bijgevolg is het temperatuurverschil tussen een wijnstreek als Vinho Verde in het noorden en Alentejo in het zuiden zeer aanzienlijk.
2) Het landschap wordt gedomineerd door heuvels en bergen. Daardoor vinden we wijngaarden op diverse hoogten (van 100m tot 800m boven de zeespiegel) en wordt het eventueel warme klimaat van bepaalde streken in de hoger gelegen gebieden getemperd door nachtelijke afkoeling. De precieze ligging van diverse bergketens bepaalt in welke mate de derde factor, die hieronder beschreven staat, zijn stempel drukt op de verschillende regio’s.
3) Vanuit het westen voert de Atlantische oceaan voortdurend koele wind aan. Die biedt de wijngaarden in de nabijheid van de kust voortdurend verfrissing waardoor de druiven er langzamer rijpen en de nodige zuren behouden. Omdat Portugal op de meeste plaatsen maar goed 160 km breed is, ondervinden grote delen van het land de positieve invloed van de oceaan. De bergketens bepalen daarbij hoever de oceaanwind landinwaarts reikt en hoeveel afkoeling elke streek krijgt.
Classificatie van laag naar hoog:
Vinho de Mesa is tafelwijn en het meest eenvoudig. Wijnen in deze groep kennen weinig eisen betreft kwaliteit. Er bestaat geen maximale opbrengst per hectare en ook de keuze van druivensoorten is vrij. Soms wordt er wel goede kwaliteitswijn als tafelwijn op de markt gebracht, maar daar kiezen die producenten bewust voor omdat zij niet aan bepaalde regels (willen) voldoen die gelden voor hoger geclassificeerde wijn.
Vinho Regional is van het niveau landwijn, waarbij de wijn moet voldoen aan criteria zoals een minimum alcoholpercentage, maximale opbrengst per hectare enz. Dit verschilt per regio. Ook hier zijn er producenten die meer vrijheid willen en bijvoorbeeld de blend van verschillende druivenrassen zelf willen kiezen of andere rassen willen gebruiken, die onder de DOC niet zijn toegestaan.
DOC voluit Denominaçao de Origem Controlada, de hoogste kwaliteitsaanduiding in Portugal. Er zijn 31 DOC’s. Voor deze kwaliteitsgroep gelden strikte regels. De grenzen van deze DOC’s zijn wettelijk vastgelegd. Ook de duur van lagering op fust is vastgelegd, evenals een organoleptische en analytische proef.
Belangrijkste wijnregio’s:
Vinho Verde
Een voor Zuid-Europa uitzonderlijk koel klimaat met veel neerslag door de noordelijke ligging en de directe invloed van de oceaan – de wijngaarden rond Ponte de Lima, het gebied waar de Loureirodruif het best gedijt, liggen op 20km van de kust terwijl Monçao en Melgaço, de stadjes die tekenen voor de beste Alvarinho, respectievelijk 35 en 53km landinwaarts liggen.
Douro (niet in deze degustatie opgenomen wegens besproken in 2014)
De eerste wijngaarden van de DOC Douro beginnen zo’n 65km landinwaarts van Oporto. De directe oceaaninvloed wordt tegengehouden door een gebergte ten westen van Regua dat tot 800m hoog reikt, maar langs de vallei van de rivier dringt de afkoeling toch door tot de Baixo Corgo, het meest westelijke deel van de Douro. Naarmate we opschuiven naar de Douro Superior, nabij de grens met Spanje, stijgt de gemiddelde temperatuur met 3 tot 4°C en de gemiddelde neerslag halveert van 1000mm tot 500mm. Het is geen toeval dat het net in de Douro was dat men porto is beginnen produceren. Het warme klimaat leent er zich uitstekend toe. Noordelijke hellingen en hoog gelegen wijngaarden waar het minder warm is, laten echter toe dat er tevens uitstekende witte en rode wijnen geproduceerd worden.
Bairrada
De wijnen zijn hier zeer Atlantisch gekleurd met een opvallende frisheid en mineraliteit in de witte wijnen en uitgesproken aroma’s ondersteund door presente tannines in de rode. De oceaan is met een afstand van 30km vlakbij en het kustgebied ter hoogte van Coimbra is vlak, waardoor de wind ongehinderd de wijngaarden bereikt.
Dão
Hier heersen zonder twijfel de meest favorabele klimaatomstandigheden van heel Portugal voor het maken van elegante en complexe wijnen. De streek is volledig omringd door bergen. In het westen milderen de Serra de Buçaco (550m) en de Serra de Caramulo (700m) de oceaaninvloed. In het zuidoosten domineert de Serra da Estrela (2000m) het landschap. Zo liggen de wijngaarden van de Dão in een natuurlijk amfitheater waarin nooit extreme temperaturen heersen. Als in het zuiden van Portugal de warmte aanhoudend kan zijn, krijgt de Dão meestal na enkele warme dagen alweer de nodige afkoeling. Een eenvoudige analyse van de weerkaarten leert dat de Dão en meer bepaald het zuidoostelijk deel in de omgeving van de Serra da Estrela in augustus en september systematisch de laagste gemiddelde temperatuur van heel Portugal laat optekenen. Dat garandeert een gelijkmatige rijping van de druiven met behoud van broodnodige zuren.
Alentejo
Onveranderlijk valt hier de hoogste gemiddelde temperatuur van het land te noteren. In bepaalde jaren springt één subregio daarbij lichtjes uit de statistieken met een iets lagere temperatuur. Dit is het gebied rond Estremoz en Portalegre. Niet toevallig worden daar dan ook de meest verfijnde Alentejo-wijnen geproduceerd. Naar ons gevoel maakt Alentejo trouwens de beste wijnen tijdens ‘mislukte’ zomers, wanneer de rijping trager verloopt door het uitblijven van de hitte. Het mooiste voorbeeld daarvan was 2002 met een gemiddelde temperatuur die 3 tot 4°C lager lag dan in de meeste andere jaren. Voor wat er in de nabije toekomst op fles komt, waren 2007 én 2008 in dat opzicht ook ideaal.
Belangrijkste druivenrassen
Door haar isolatie voor de toetreding tot de Europese Unie was de Portugese wijnbouwer “blind” voor de ontwikkelingen in de ‘Nieuwe Wereld’ waar internationale (en door de consument bekende) rassen werden aangeplant. Gelukkig voor de echte wijnliefhebber heeft de Portugese overheid en wijnwetgeving hier voet bij stuk gehouden bij het toekennen van de DOC’s. Op het internationale plan zijn de Portugese druivenrassen echte buitenbeentjes die er voor zorgen dat de wijnconsument onbekend terrein kan ontginnen.
Wit, aromatisch: alvarinho / fernao pires / maria gomes
Wit, stevig, mineralig (soms met houtondersteuning) : arinto / pederna / encruzado
Rood, fruiting, elegant: tinta roriz, aragones, trincadeira, tinta amarela
Rood, stevig, robuust: touriga nacional, castelao, touriga franca, baga
Hierna het degustatieverslag, ons welwillend doorgestuurd door een van onze leden.
- Anselmo Mendes Vinhos – Muros Antigos Alvarinho 2014 – Vinho Verde DOC Monção and Melgaço – 100% alvarinho (€ 13.67)
Lichtgeel met groene toets, vrij geconcentreerd. In de neus een spatje zoet bij de aanzet (honing en ananas), later ook wat witte perzik. Vrij aromatische wijn en al bij al toch redelijk complex. Zelfde fenomeen in de mond: allereerste indruk is een piepklein zoetpuntje maar daarna rijkelijk gestoffeerd met mooie zuren, puntig mineralig en fijne textuur. Wijn met kracht alhoewel de fraîcheur toch domineert. Wint trouwens aan complexiteit in de finale waar een klein bittertje voor een bonus zorgt. Samen met een redelijk lange finale is dit een uitstekende wijn (score = A)
- Filipa Pato – FP Bical & Arinto 2014 – IGP Beira Atlantico – Bairrada – 50% arinto, 50% bical (€ 10.65)
Lichtgeel met grijze hints. Opent met een verleidelijke neus, aromatisch met impressie van rijpe vruchten, vooral jonagold-appel en doyenné-peer. In de mond een frisse aanzet met mooie zuren en fris fruit op de achtergrond. De wijn mist echter wat textuur en maturiteit in het middenstuk en gaat enigszins kleurloos over in de finale die ook geen hoge ogen gooit. Niet slecht gemaakt deze wijn maar William Wouters schenkt betere wijn in zijn restaurant en Filipa heeft duidelijk nog wat studiewerk voor de boeg (score = B)
- João Paulo Gouveia Vinhos – Pedra Cancela branco reserva 2013- Dao DOC – assemblage malvasia fina + encruzado (13.38)
Bleekgeel met groene toets, wel Iets dieper geel dan 2 vorige wijnen. Mooie kleur en schittering. Ook deze wijn opent zeer aromatisch met wat groen fruit (kruisbes en limoen) en ook een ragfijne, nauwelijks merkbare houttoets. Zeer verleidelijke en complexe neus, wat een visitekaartje! In de mond een frisse puntige aanzet met lekker rijp wit fruit en ook een tikkeltje exotisch. Ferm middenstuk met fraîcheur en finesse en perfecte balans tussen fruit en zuren. Goede opbouw van aanzet tot finale. Ook de eindspurt mag er wezen want de wijn sluit af met lange en blijvende finale. Topwijn voor een zachte prijs (score = AA)
- Alvaro Castro Vinhos – Saes Colheita Exclusiva 2013 – Dao DOP touriga nacional, alfrocheiro preto, jaen, tinta roriz (€9.04)
Donkerrode wijn, mooi ingekleurd, Beetje sombere spiegel met paarsrode rand en beetje meniscus. Aromatische neus met compleet kruidenrekje in de aanbieding (peper, tabak en leder). Het rode fruit wordt echter niet weggeblazen door het kruidengeweld en is mooi op de achtergrond aanwezig. Zelfde scenario in de mond met een overwicht aan kruidigheid geruggesteund door fris rood fruit. Tannines zijn redelijk aanwezig maar niet hard noch ruw. Voldoende fraîcheur door de mooie zuurgraad. In het middenstuk en de finale mist de wijn wat textuur en complexiteit maar biedt toch een redelijk lange finale. Verrassende frisse wijn met een braaf prijskaartje. (score = B+)
- Quinta da Murta – Murta tinto 2013 – Vinho Regional Lisboa IGP – touriga nacional, Syrah (€ 9.44)
Mooie kleur! Niet pikzwart maar goed dieprood met paarse rand en bescheiden meniscus. Knappe en complexe neus met kruiden, leder en hout in de hoofdrol. Het animale aspect beheerst de neus. Frisse aanzet in de mond met zuren die onmiddellijk present zijn. Lichtrood fruit met cassis en rode bes. Ook dit soort fruit kenmerkt zich door een redelijk zoet-zuur verhouding. De wijn (of de wijnmaker) laat een steekje vallen naar de finale toe. Hier mist de wijn wat opvulling en ‘body’ . Het is duidelijk dat de wijnmaker de Atlantische invloed op zijn wijngaard weet om te zetten in een wijn met veel fraîcheur en finesse die evenwel wat complexiteit mist Hierdoor een absolute maaltijdwijn (score = B+)
- Quinta do Mouro – Zagalos 2010 reserva – Vinho Regional Alentejano 50% Trincadeira, 30% Aragonês, 10% Alicante Bouschet, 10% Cabernet Sauvignon (€ 14.88)
Deze wijn is nog dieper ingekleurd dan vorige 2 wijnen. En wat een présence: geen spoortje veroudering voor een wijn van 2010…! Dieprood met nog paarse rand en geen merkbare meniscus. Heerlijke, complexe neus met fijne animale toets; kruiden, hout en weelderig rood fruit (framboos, braambes). De complexiteit van de wijn wordt verdergezet in de mond en is gewoon het verlengde van de neus met toevoeging van fijne zuren en wat stevige tannines die de wijn goed op de sporen houdt. Ook in finale en afdronk zet de maturiteit zich verder en doet de kracht vermoeden dat deze wijn nog niet op zijn hoogtepunt is. Prachtige najaarswijn die met ongeduld op het jachtseizoen wacht. (score A)
- Filipa Pato & William Wouters – Territorio Vivo 2012- Bairrada DOC -100% Baga (€ 20.33)
De eerste jaargang waar “onze” William mee als wijnmaker op de fles staat vermeld. Eens kijken of een top-sommelier ook een top-wijnmaker kan zijn. De kleur is alleszins OK en vergelijkbaar met wijn 6 maar ietsjes lichter en wel met brede(re) meniscus. Aardse geuren domineren de neus in de aanzet (champignons, herfstbladeren, tuingrond, leder). Later aangevuld met rood fruit. Het geurpatroon blijft opvallend fris. Na een eerste slok weet je meteen: dit is een moeilijke wijn. Opent met veel zuren en dito fraîcheur. Tannines manifest aanwezig, nog niet versmolten. Het fruit wordt hierdoor naar de achterdeur verwezen. Vanaf het middenstuk tot in de finale schort er duidelijk iets: een tekort aan textuur, aan vulling, aan maturiteit; de wijn wordt wat mager en zou wel een reepje ‘spek’ kunnen gebruiken. Mede door het prijskaartje dat aan deze fles hangt kan deze wijn ons niet overtuigen. Met enkele jaartjes kelderrust komt dit ook niet in orde. Voor wijnen onder de 10 euro zijn we milder in ons oordeel maar voor een wijn > 20 euro is dit niet aanvaardbaar en kunnen de wijnmakers toch beter nog eens van gedachten wisselen met (schoon)vader Luis Pato. (score B-)
- Quinta dos Carvalhais (Sogrape) – Touriga Nacional 2012- DAO DOC 100% touriga nacional (€ 22.14)
Mooie correcte kleur, dieprood met tikje veroudering en smalle meniscus. Aristocratische neus met veel verfijning en juiste dosering tussen fruit, kruiden en hout. Uitnodigend! Zachte fluwelige aanzet in de mond, soepel en goed versmolten met het fruit, de zuren en het hout perfect in balans. Goed gestoffeerd en vol-smakelijk in het middenstuk Evenwicht, finesse en fraîcheur in hetzelfde glas… Ook in de finale manifesteert deze wijn zich als ‘the perfect lover’: overtuigende finale en lange afdronk. Meer moet dat niet zijn, of toch? Knappe wijn, topwijn, maar naar mijn gevoel misschien een tikje ‘afgeborsteld’. Laat ons wijnliefhebbers maar grimlachen met een fles Mateus rosé (ook van Sogrape) maar de regisseur van deze Quinta is duidelijk een wijnmaker/kunstenaar die de knepen van het vak tot in de puntjes beheerst. Betaalbare klasse! (score = AA)
+++++++++++++++++
Deze degustatie werd afgesloten met de gebruikelijke voorkeurnominatie. De prijzen van de wijnen werden tot dan nog niet vrijgegeven:
In wit gaat wijn nummer 3, Pedro Cancela branco reserva 2013 met de eer lopen.
In rood gaat de palm overtuigend naar wijn nummer 5, Quinta de Murta 2013.