Doel van deze degustatie: de Italiaanse regio Piëmont is niet alleen gezegend met prachtige natuur en historische steden met rijk patrimonium maar etaleert ook – zeker aan wijnliefhebbers met een breed interessegebied – een waaier aan diverse wijnstijlen, smaken en kleuren die tot de beste van het schiereiland mogen gerekend worden. Barolo en barbaresco zijn de meest bekende (en ook de kostbaarste) maar wie de moeite doet om op ‘ontdekkingsreis’ te gaan zal er zeker nog enkele verborgen juweeltjes vinden zoals ghemme, sizzano, gattinara, langhe, gavi of roero arneis. De wijnen van de streek zijn dikwijls ook verbonden met hun druivenras. Voor de nebbiolo is dat niet zo het geval maar de dolcetto en de barbera zijn hier in grote percelen aangeplant vooral in de heuvels rond de steden Asti en Alba.
De 2 steden liggen ocharme 30 km uit mekaar maar produceren toch elk afzonderlijk kwaliteitswijnen met een verschillende herkomstbenaming. Dit gaf een perfecte invalshoek aan onze wijnclub om niet alleen een monocepage (i.c. barbera) door te lichten maar ook na te gaan of er proefondervindelijk een niveauverschil kan opgetekend worden. Op 27 maart 2018 deed Wijnclub Edelrot de test!
Wat te onthouden van de wijndruif barbera, ooit omschreven als “The Lady in Red”?
De wijndruif barbera kent een lange (en interessante) voorgeschiedenis: van ooit nog geschonken voor een habbekrats aan de toog van de lokale “albergo” tot de kwaliteitswijn die we heden ten dage in ons glas krijgen loopt een (lange) rode draad.
Wat de sangiovese betekent voor Toscana is van toepassing in Piemont voor de barbera: alomtegenwoordig en het meest aangeplante druivenras in de regio. (Meer dan 50% van de wijngaarden)
BARBERA DRUIVEN
De druif heeft het eigenlijk nooit makkelijk gehad om uit te groeien tot een kwaliteitsdruif. In de regio rond Alba moest het concurreren met de nebbiolo die de voorkeur had op de barbera om op de beste percelen te worden aangeplant. Door die minder gunstige ligging kwam de kwaliteit al in verdrukking. In Asti zijn geen kleppers zoals barolo of barbaresco maar daar was de dolcetto van oudsher de lievelingsdruif. Barbera kwam dus ook in Asti maar op de 2e plaats. Toch had en heeft de barberadruif kwaliteiten die de andere topdruiven niet hadden zodat ze niet gedoemd was om voor altijd het kneusje van Piemont te blijven. U kent het verhaal van de phylloxera? Ook in Piemont heeft de druifluis toegeslagen, vooral in nebbiolo en dolcetto, maar de productieve barbera, gemakkelijk te telen en van nature bestand tegen de traditionele druivenziektes weerstond de aanval van deze geniepigaard wonderwel en groeide daarmee uit tot de favoriete druif van de wijnbouwers.
Barbera werd aldus een commercieel succes maar niet op het niveau dat we vandaag kennen. De druif was, zoals reeds aangehaald, zeer productief en zorgde voor royale opbrengsten met simpele wijn tot gevolg, makkelijk drinkbaar en meestal geserveerd per karaf. De stringente zuren en toch wel schurende tannines moest u er dan voor lief bijnemen. De gemiddelde pastaliefhebber trok zich dat niet aan: het gerecht zorgde voor een afvlakking van die pijnpunten.
De barberawijn die we vandaag kennen heeft in geen enkel opzicht nog te maken met het zielig product van de jaren 60. De ommekeer in de wijnmakersgeesten begon slechts rond 1985 toen (de nu beroemde en geroemde) Giacomo Bologna het licht zag en het potentieel van de barberadruif onderkende. Ingrijpende beslissingen dienden genomen: betere percelen op gunstiger ligging, een reductie van de productie tot 50 à 70 hl/ha, superieure wijnstokken, oogst van rijpe en gezonde druiven en een gisting op lage temperatuur samen met een opvoeding op (gebruikte) vaten of foeders. Zijn Bricco dell’Uccellone (Barbera d’Asti) werd wereldberoemd en werd een maatstaf voor jonge, moderne wijnmakers zoals Elio Altare, Aldo Conterno en Matteo Coreggia .
Om barberadruiven (die een laatrijpende druivensoort is) tot hun hoogste potentieel te brengen is veel warmte en zonlicht nodig. Een goede ligging op lage hellingen met goed doorlatende grond is ideaal. Een verfrissende wind (tramontane) is meer dan welkom en de hoogte van de heuvel is beperkt: op 300 m boven zeeniveau presteert de druif het best. Hierdoor bekom je een fruitige wijn met levendige zuren in combinatie met rijpe, zachte tannines.
Welke kenmerken heeft een ‘topbarbera’? De zuurtegraad is de hoeksteen van de wijn, verder opgebouwd rond kracht, sappig fruit, genereus, levendig en toch verfrissend. Ook het fruitige, aromatische aspect is een onderdeel van een excellente barbera. Hieronder een indicatie van de kleurintensiteit tov. andere rode wijndruiven.
Barberawijnen kunnen probleemloos de concurrentie met haar nebbioloneven aangaan. Het zijn dan ook 2 verschillende wijnen waar nebbiolo eerder een “reflectiewijn” heet te zijn en een barbera dan weer een zonnige wijn is die de “the Italian Way of Life” uitdraagt.
Tijdens de degustatie vergeleken we 4 barbera d’alba’s met 4 barbera d’asti’s gaande van laag geprijsd tot redelijk prijzig. Opvallend en niet aangehaald in bovenstaand proefschrift is het verschil in kwaliteitslabel: de barbera d’alba is een DOC terwijl de barbera d’asti een DOCG op het etiket mag vermelden. Vanwaar dat onderscheid? Kwatongen beweren dat dit komt door de ingewikkelde politieke cultuur in Italië waar het belangrijk is wie je kent en welke administratieve weg je moet bewandelen… Een meer logische uitleg (na wat opzoekwerk) is het feit dat de 2 zwaargewichten van Alba (barolo en barbaresco) al van oudsher de beste percelen bezetten en dus heeft barbera het hier moeilijker om haar voet tussen de deur te plaatsen. In Asti daarentegen kent men geen ‘supermagneten’ zoals in Alba en is in de feiten de barberadruif de belangrijkste kostwinner. De grootste aandacht (en keuze ligging van de beste percelen) gaat dus naar de productie van barberawijnen. In deelgemeenten Nizza en Montferrato is de standaard zelfs zo hoog dat zij niet verplicht zijn om barbera d’Asti expliciet op hun etiket te vermelden. De vermelding “Nizza” of “Montferrato” is al voldoende.
De internationale wijngidsen vinden de hogere DOCG-kwalificatie voor barbera d’asti trouwens correct. Zij schatten de kwaliteit van Asti hoger in dan die van Alba.
Er bestaan ook barbera d’asti- en d’alba superiore wijnen. De productievoorschriften zijn dwingender dan voor de ‘gewone’ barberawijnen en moeten dus aan hogere eisen voldoen : 100% barberadruiven zijn verplicht, waar voor de gewone wijnen er een tolerantie is van 10 à 15% andere blauwe autochtone rassen. Ook zijn er hogere verplichtingen in aantal hl/ha en aan opvoeding in houten vaten (met eventueel extra rust op fles) alvorens de wijnen mogen gecommercialiseerd worden.
Er kwamen 8 wijnen (4 + 4) op de proeftafel welke online werden aangekocht bij 2 verschillende leveranciers.
Uit onderstaand degustatieverslag kan u niet alleen een reflectie van de geproefde wijnen lezen maar eveneens een afweging maken tussen de kwaliteiten van beide wijnregio’s.
- Azienda Agricola Elvio Cogno – Barbera d’Alba DOC – 2015 (€ 13,12)
In ons glas een stevig ingekleurde wijn met dunne meniscus en vette tranen. De kleurspiegel mist echter wel wat schittering. Geen wild opstuivend bouquet maar toch een aangename neus waar het rood fruit duidelijk present tekent (verse pruim vooral) en aangevuld met een streepje kruidigheid.
In de mond een soepele aanzet, mooi rond en gesteund door fijne zuren. Lekker fruitig, kruidig ook maar vooral een mooi evenwicht. Naar de finale toe een klein bittertje. Geen storende tannines en presenteert een redelijk lange afdronk . Een mooie, afgeronde wijn die niet gemaakt is om stof te vergaren in de kelder. Instant genieten is hier de boodschap. (score ***)
- Azienda Vite Colte – Barbera d’Asti Superiore Nizza DOCG 2014 (€ 13,12)
Van dit huis hebben we in 2015 een barolo geproefd (Essenze). Dit wijndomein heeft dus zowel in regio Alba als in regio Asti wijngaarden liggen. Deze wijn komt uit de subzone “Nizza” waar de beste ondergronden te vinden zijn, bestaande uit voornamelijk kalksteen. De wijn kreeg van het domein nog een extra naam mee: “La Luna e i Falo”. Vrij vertaald: de maan en het vreugdevuur. Toch maar eens proeven of het vreugdevuur ook bij ons zal ontbranden? In ons glas een quasi identieke kleur als wijn nummer 1. Onmogelijk om een verschil te ontdekken. Er zit wel wat meer spanning aan het oppervlak en toont ook wat meer schittering.
In de neus is het verschil duidelijk: minder fruit maar meer kruiden en wat ‘terroir’ (grond). De neus van deze wijn heeft duidelijk wat meer diepgang en is complexer dan wijn 1. Soepele aanzet met het fruit nu wel op de voorgrond en opvallend fijnere zuren dan wijn 1. Mooie balans en daardoor ook wat extra fraîcheur en diepgang. In de finale een niet-dominante houtstructuur. Een redelijk complexe wijn die inderdaad ‘i falo’ in mij heeft opgepookt. (Score ****)
- Azienda Agricola Elio Altare – Barbera d’Alba DOC – 2016 (€ 16,17)
De schil van de barberadruif heeft duidelijk heel wat potentieel want ook onze derde wijn kleurt maximaal in het glas. Het is een proefavond en dus vergelijk je automatisch met je vorige glazen en voor deze wijn is de kleurintensiteit nog hoger dan bij de 2 vorige. Paarse rand zonder meniscus. Mooie kleur ‘tout court’! Ook in de neus vrij intens-fruitig (framboos en kers) en wat groseille-zoete toets. Ook een lichte vanille-houtimpressie.
Ronde aanzet in de mond maar quasi onmiddellijk gecounterd door vrij stevige zuren die de harmonie van de wijn wat verstoren. Deze wijn is duidelijk minder versmolten dan de 2 vorige. Het fruit is aanwezig, de zuren zijn aanwezig, de stevige tannines zijn aanwezig maar er is nog geen homogeniteit. De reputatie van de wijnmaker kennende (vooral met zijn barolo’s) is dit een wijn die nog wat kelderrust vraagt. Nu nog in volle pubertijd; laat ons nog enkele jaren wachten vooraleer een definitief oordeel te vellen. Jammer genoeg wordt de score bepaald door wat we nu in ons glas krijgen.(score ***)
- Azienda Agricola Luigi Spertino di Spertino – Barbera d’Asti DOCG 2015 “La Grisa” (€ 14,00)
Het is interessant om weten dat er tussen de wijnen 3 en 4 een cultuurverschil bestaat. Elio Altare is een leerling van de moderne school (volgens de principes van Giacomo Bologna). Wijnmaker Mauro Spertino is, niettegenstaande zijn nog jonge leeftijd, een ‘old school’ adept. Voor hem zo weinig mogelijk machines in de wijngaard en de chai. Manuele oogst natuurlijk en vooral : geen nieuw hout maar gebruikte vaten en lange rijpingstijd. Zo heeft deze jaargang 18 maand op foeders gerijpt plus nog eens 6 maand op fles alvorens de wijn in verkoop te plaatsen.
De kleur van de wijn is opnieuw zeer donker met paarse rand, quasi ondoorzichtig en met een mooie spanning op de kleurspiegel. Uitbundige neus! Eerst met (veel) fruit, waaronder braambes, lichte houttoets (zoethout) en zoete kruidigheid (salie). Bloemig voorjaarsparfum van oranjebloesem en meidoorn.
In de mond een volle, krachtige aanzet met fruit op de voorgrond, omzoomd en gesteund door fijne zuren. Krachtig en vlezig middenstuk met een goede structuur en stevige tannine die toch geen wrange indruk nalaten. Door al dat geweld mis je momenteel wat fraîcheur en elegantie maar de structuur is zo goed dat je deze 2015 nog 2 à 3 jaar moet gunnen om volledig te ontplooien. In de finale nog een goed merkbare houttoets. Veelbelovende wijn!(topscore! *****)
- Azienda Agricola “Braida” – Barbera d’Asti DOCG 2014 – “Montebruna” (€ 16,50)
Deze Montebruna is een product van het wijnhuis Braida, gesticht door de illustere Giacomo Bologna, de wijnmaker die de barberawijnstok in de jaren tachtig van de vorige eeuw een nieuw leven inblies en door moderne technologie de barbera het aanzien gaf dat deze druif verdient. Bij aankoop van de wijn ontvangt u een notitieboekje met daarin de teksten van bekende Italiaanse zangers (waaronder de betreurde Paolo Conte) die de lof zingen van de wijnen van Braida. (“Una Vigna che parla”)
In ons glas? Om het met een zekere overdrijving te zeggen: donkerzwart. Mini-meniscus. Mooie spanning, vette tranen. De neus is zeer ingetogen (te ingetogen?) want ook na walsen heb je weinig aroma’s. Laat de wijn even openstaan of giet hem even over in een ander glas en de hemel gaat open: opulent fruit (pruim), lichte kruidigheid en wat zoethout.
Toch is het vooral de smaak die de wijn zijn karakter blootgeeft: ronde, nerveuze aanzet met veel frisheid. Aangenaam. Mooie rondeur , zeer sappig en smakelijk en goed in balans (fruit/zuren). Complex zonder dat één component erboven uitspringt. De zuren samen met de zachte tannines geven de wijn een goede ruggengraat tot in de finale. Genietwijn met een zekere bewaarcapaciteit. (score ****)
- Azienda Agricola Pira & Figli – Barbera d’Alba superiore DOC 2015 ( € 19.22)
Volgens onze degustatiefiche kan deze wijn heel wat adelbrieven voorleggen zodat je wel nieuwsgierig wordt of zich dat ook vertaalt in het glas: eerst al een Alba superiore (de hoogste kwaliteitsgarantie in Alba). De wijngaard ligt op een hoogte van 1100 meter. Ongewoon daar in de regio. 18 maand vat en 3 maand fles voor de rijping èn een beperkte productie van slechts 3000 flessen. Wat doet zoiets met een wijnliefhebber? Proeven uiteraard!
Al meteen een buitenbeentje qua kleur: donkerrood maar niet inktzwart, de wijn is nog doorzichtig. Lichtpaarse meniscus, goede concentratie van de kleur en vette tranen. De neus is ronduit prachtig! Complex zonder uitschieter. Mooi fruit, lichte kruidigheid en goed ‘gestoffeerd’.
In de mond een ronde maar tegelijk fijne aanzet. Niet de kracht of het fruitgeweld dat we ondertussen kennen van de vorige wijnen maar verfijnd, fragiel bijna, met veel finesse, elegantie en fraîcheur. In de finale ontdekken we lekkere, zachte tannines die de wijn mooi ondersteunen. Lange afdronk. Een zeer mooie wijn die wat eigenzinnig uit de band springt maar wel absolute top! (score ****)
- Pio Cesare – Barbera d’Alba DOC 2015 – “Fides” (€ 27.96)
Ook een topbedrijf zoal Pio Cesare moet zich bij de wet neerleggen en kan voor deze barbera d’Alba ‘maar’ een DOC claimen. De disigner heeft een heel sober eiket ontworpen; de wijnmaker heeft zijn wijn ‘fides’ (geloof) genoemd. Hij gelooft er dus in dat hij met deze fles een superieure kwaliteit zal leveren.
Qua kleur kunnen we kort zijn: dit is een kleur typisch voor barbera en gelijklopend met de wijnen 1 tot 5. Mooie donkere kleur en verleidelijk. Beheerste neus met zwart fruit (braambes), lichte kruidigheid, een animale toets (leder), aangevuld met een lichte houttoets.
Ronde aanzet in de mond met enerzijds het zwarte fruit en de kracht, anderzijds de stevige (maar fijne) zuren die voor fraîcheur en finesse zorgen. Ook de smakelijke tannines helpen een handje en zorgen niet alleen voor een complexe wijn maar ook voor een langdurende finale. Je proeft dat hier een topregisseur aan het werk is die het klappen van de barolo-zweep kent en met deze barbera een loepzuivere wijn aflevert die het beste van 2 werelden combineert: kracht en finesse. Jammer wel van de prijs die al richting baroloniveau noteert. (score ****)
- Vietti – Barbera d’Asti superiore Nizza DOCG 2012 – “La Crena” (€ 32.50)
Met deze wijn zitten we opnieuw in het topsegment dat barbera d’Asti kan bieden. Meer nog: de wijn komt (zoals in Bourgogne gebruikelijk is) van een uniek perceel “La Crena” genaamd met stokken van bijna 80 jaar oud en een voor de regio utra-laag rendement van slechts 25 hl/ha.
In ons glas een “dikke” wijn met hoge viscositeit, goede inkleuring en spanning maar met wel al wat veroudering aan de meniscus. Ook deze wijn is in de neus niet uitgesproken aromatisch. Rood fruit in eerste instantie en gevolgd door wat aardse tonen. Rijp rood fruit (framboos), zoethout, caramel, koffie, toast, vers hout.
Zachte, zijdeachtige aanzet, soepel en genereus en dan gevolgd door Power met een hoofdletter P. Versmolten fruit en nerveuze zuren bezorgen de wijn, ondanks zijn kracht, voldoende finesse. Romig middenstuk met nog merkbare tannines. Complexe finale en lange afdronk bekronen deze wijn en de degustatie. Enorm krachtige wijn die ik uitsluitend zou reserveren voor de (betere) maaltijd. (topscore *****)
Na afloop werd een tiercé naar voorkeur opgevraagd. Met duidelijk verschil kwam de barbera d’asti van Luigi Pertoni als eerste uit de rondvraag, gevolgd door de barbera d’asti van Vite Colte en tot slot de barbera d’asti van Vietti (die uiteraard wat werd tegengewerkt door de aankoopprijs)
Conclusies:
- Barbera levert ‘klantvriendelijke’ wijnen die een groot publiek zullen appreciëren : veel fruit , voldoende zuren om een maaltijd te kunnen ondersteunen, mooie kleur en zachte tannines. Ook de gemiddelde prijs zal menig wijnliefhebber niet meteen afschrikken.
- Tijdens de degustatie werden de wijnen van Asti hoger ingeschat dan die van Alba
- Wat opvalt bij de toegekende scores van onze redacteur is dat geen enkele wijn minder dan 3 sterren scoort. Toch wel een bewijs dat de mediaan van de kwaliteit uitstekend is!